Geschreven door Léonie Schutter-de boer
De veranderende tijdsgeest en technologische vooruitgang beïnvloeden het werk van de uitvaartbegeleider. Jezelf blijven ontwikkelen is nodig om die veranderende rol aan te kunnen. Theoloog Aart Mak en uitvaartondernemer Jasper Rudolf Martens delen hun visie en pleiten ervoor dat uitvaartprofessionals samen die eigen verantwoordelijkheid voor permanente ontwikkeling nemen.
“We leven in een complexe samenleving waarin we allemaal veel moeten. Daarnaast werken we in een vakgebied waar ontwikkelingen elkaar snel opvolgen en de mogelijkheden van afscheid nemen eindeloos zijn” zegt Jasper Rudolf Martens. Naast reguliere uitvaartopleidingen zijn er steeds meer korte trainingen en workshops om kennis en vaardigheden actueel te houden. Nuttig, maar permanente persoonlijke ontwikkeling zou een vast onderdeel van het vak moeten zijn om relevant te kunnen blijven. Aart Mak somt een aantal veranderingen op waar de uitvaartprofessional mee wordt geconfronteerd. “De gemiddelde Nederlander is calculerender geworden, mondiger, emotioneler, minder traditioneel en meer in het moment levend. De behoefte om op informele, bijna vriendschappelijke, basis met elkaar om te gaan neemt toe, terwijl er voor jou als uitvaartbegeleider wél een zakelijk contract onder ligt. De ontkerkelijking zorgt dat tradities en rituelen om een eigen invulling vragen en families zijn ingewikkelder samengesteld dan 50 jaar geleden. De burger van nu is meer gericht op ‘krijg ik waar voor mijn geld?’ Gevoelens van onvrede worden sneller geuit en tolerantie neemt af. Dit zie je terug in de hele samenleving, denk aan beroepen als hulpverlener bij de brandweer en politie.”
Alle kikkers in de kruiwagen
Dat de vanzelfsprekendheid om met één persoon een gezin te stichten en oud te worden er niet meer is, ziet ook Martens. “Er zijn meer samengestelde gezinnen, meer mensen die vrijgezel blijven. Ook het belang van vrienden komt meer op de voorgrond. Hoe ga je om met al die nabestaanden zodat iedereen zich gehoord voelt? Technologische ontwikkelingen, zoals sociale media, dragen ook bij aan een grotere kloof tussen verschillende generaties waardoor het leggen van verbinding complexer wordt. Het afstemmen met nabestaanden via Whatsapp wordt steeds gebruikelijker, rouwcirculairen gaan meer online. De communicatie wordt complexer.” Dit vergt aanpassingsvermogen en tact van een uitvaartbegeleider zegt Mak. “Tegelijk wordt de rol van een uitvaartbegeleider onduidelijker. Families willen steeds meer zelf doen. Ben jij degene die iedereen verzoent? Werk je alleen op de achtergrond of wordt er meer van je gevraagd? Het is hard werken als uitvaartbegeleider om al die kikkers in de kruiwagen te krijgen.”
Postume personality show?
Het vak van uitvaartbegeleider is de afgelopen dertig jaar verandert. Martens: “Je bent nu meer een gesprekspartner. Het afwerken van een draaiboek met ‘zo laat zijn we in de kerk’ of ‘nu mag u naar voren komen om uw laatste eer te bewijzen’ verdwijnt. Het is compleet maatwerk dat je levert.” Mak vult aan. “Als je het zo doorgaat, vermoed ik dat het een postume personality show wordt waarvoor alles uit de kast wordt getrokken: de mooiste muziek, georganiseerd op de best denkbare manier, anders is het niet goed. Dat vergt veel van degene de uitvaartbegeleider die tegenwoordig ook oog moet houden op het rouwen die eerste dagen tot de uitvaart.” Volgens Martens speelt ‘de maakbare samenleving’ hierin ook een rol. “Afscheid nemen, rouwen; het zijn zaken die horen bij het leven, maar waar vaak pas aandacht voor is als iemand overlijdt. Tijdens het regelen van de uitvaart worden alle emoties en andere zaken die nog geen woorden hebben gekregen op het bordje van de uitvaartbegeleider gelegd. Veel uitvaartbegeleiders hebben een grote liefde voor hun vak, die ook vaak voelbaar is, maar deze ontwikkelingen doen eigen grenzen vervagen, wat zowel je werk als privé raakt. Ik zie dat ‘standaard’ uitvaarten meer en meer verdwijnen. Een uitvaartbegeleider komt op uiteenlopende locaties, krijgt met verschillende leveranciers te maken, dat vergt een continue schakelen. Zeker als meerdere uitvaarten naast elkaar lopen is de druk op degene achter het stuur, de uitvaartbegeleider, groot.”
Eigen maken, dààr draait het om
Permanente ontwikkeling moet volgens Martens en Mak bij elke uitvaartbegeleider geïnternaliseerd, onderdeel, zijn in de functie. Martens: “Het gaat niet enkel om het halen van punten voor permanente educatie, maar om er voor te zorgen dat je als uitvaartbegeleider klaar bent voor de toekomst. Het gaat om de wil om mee te bewegen. Ontwikkelen is onderdeel van je werk.” Iedereen weet volgens Mak dat wat je leert op school, na een paar jaar toe is aan verversing. “Voor veel technische beroepen zijn nascholing en permanente educatie de regel, denk aan verpleegkundigen of leraren. Inmiddels is die ontwikkeling ook gaande in meer communicatief ingestelde beroepen. Bijscholen, je ervaringen vergelijken met die van anderen en daar weer van te leren, wordt ook een onderdeel van die functies.” Dat uitvaartbegeleider een vrij beroep is, maakt het lastiger volgens Martens. “Er zal een verandering moeten plaatsvinden van persoonlijke ontwikkeling als individuele keuze naar een vast onderdeel van de functie. Die verandering heeft tijd nodig, zeker in een vak van hollen en stilstaan. De praktijk is onvoorspelbaar, wat een dag er tussenuit zijn soms erg lastig maakt.”
Nabestaanden reflecteren niet, vakgenoten wel
De angel is volgens Martens dus dat de behoefte aan persoonlijke ontwikkeling breed wordt gezien en gedeeld, maar nog te weinig onderdeel is van de praktijk. “Geen nabestaande zal na afloop in de koffiekamer zeggen ‘wat een waardeloze uitvaart was dit!’ Je hebt vakgenoten nodig om te kunnen reflecteren. Dit doe je door het ter sprake te brengen en te delen zodat anderen vanuit hun expertise er goed naar kunnen kijken.” Een voorbeeld uit de trainingspraktijk van Mak. “Als iemand zegt dat ie aardig kan spreken in het openbaar en mensen altijd tevreden zijn, dan wil ik dat graag horen. Ik geef zo iemand een casus en geheid dat ie dan van mij, maar vaker nog van de groep, een spiegel krijgt voorgehouden. Wat je denkt dat je doet, is iets anders dan hoe het overkomt. Je leert vooral als collega’s luisteren en zeggen: ‘ik zie je goede bedoelingen, maar zo komt het echt niet over.”
Gooi die deuren open
In de visie van Martens en Mak moeten uitvaartbegeleiders het samen doen; elkaar beter leren kennen en elkaar versterken. In zijn praktijk als opleider hoort Martens uitvaartbegeleiders vaak zeggen: ‘hoe kan ik mijn eigen grenzen aangeven, want mijn dienstverlening wordt zo breed? ‘ Zijn antwoord: gooi die deuren naar elkaar open! “Het vak van uitvaartbegeleider lijkt soms bijna een levensstijl. Dat moet niet de verkeerde kant op gaan. Het vergt veel om in één week tijd een evenement waaraan alles klopt te bedenken, in elkaar te zetten én uit te voeren. Om overeind te blijven is tijd voor permanente ontwikkeling een must. Plus, je laat de samenleving zien dat je je verantwoordelijkheid neemt. Zorg dat de drive waarmee je nu werkt, ook over tien jaar nog aanwezig is. Om al deze redenen vraagt de veranderende tijdsgeest om permanente ontwikkeling als onderdeel van de functie van uitvaartbegeleider.”
