Geschreven door Aart Mak
Wat gebeurt er op dit moment bij uitvaarten?
Van alles, dat antwoord is altijd goed. De corona-tijd zorgde niet alleen voor verlies (minder aanwezigen, geen informeel samenkomen na de plechtigheid) maar ook voor meer intimiteit en eenvoud met de maximaal dertig aanwezigen. En ik hoop dat het meekijken en -luisteren via een digitale verbinding blijft. Er zijn nu eenmaal uitvaarten waar je om wat voor reden niet bij kunt zijn maar waar je toch iets van mee wilt beleven.
Maar wat er gebeurt op dit moment?
Drukke uitvaarten met veel sprekers, livemuziek en weemoedig stemmende foto’s of bewegende beelden. En natuurlijk de stille uitvaarten. Stil omdat er niet veel gezegd wordt, op verzoek van de familie of uit onvermogen. Een kleinkind leest een gedicht, de uitvaartleider vertelt iets op verzoek van de familie en bedankt de aanwezigen voor hun komst. En natuurlijk de min of meer religieuze uitvaarten waarin iemand van een bepaald geloof voorgaat, heel traditioneel of modern getoonzet. Uitvaarten kunnen daarnaast op het gezellige af zijn. Want zo wilde de overledene het, zijn leven was letterlijk mooi geweest en er wordt na afloop nog één keer op hem getoost. En natuurlijk de in-en-in droevige bijeenkomsten waar nauwelijks een woord wordt gezegd, de uitvaarten van kleine kinderen, jongeren of van verongelukte mensen. Wat moet je ook zeggen of doen behalve dan samenzijn met wat mijmerende muziek of filosofische vragen in verhaalvorm à la Toon Tellegen?
Ontkerkelijking van uitvaartbijeenkomsten
Wat in elk geval al een aantal decennia duidelijk merkbaar is, is de toenemende ontkerkelijking van de uitvaartbijeenkomsten. Kerkelijke voorgangers beginnen in dit land een beetje uitzonderlijk te worden. Dat spoort met de cijfers, een steeds grotere meerderheid van de Nederlanders is geen lid van een religieuze vereniging (want dat zijn kerken, synagogen en moskeeën) en heeft geen of eigen gedachten over het hogere of over het leven na de dood. En wat vooral opvalt is dat veel mensen van nu vrij willen zijn om ook dit, de uitvaart, zelf te bepalen. Je zou dat ook een vorm van emancipatie kunnen noemen. Of dat nu komt door de ervaren kerkelijke beknotting in de jeugd, door de verhalen over misbruik in de katholieke kerk, door de sluipende vervreemding van wat vroeger zo vanzelfsprekend leek of door de drang om ook spiritueel een eigen weg te gaan.
Een nieuwe blik
Voor de gemiddelde uitvaartleider zorgt deze diversiteit aan uitvaarten en geleidelijke ontkerkelijking voor een nieuwe beroepsuitoefening. Zij of hij blijft het eerste aanspreekpunt van de familie en is vooral degene die alles regelt en organiseert op een manier dat het gaat zoals de nabestaande het willen. Maar daarnaast is zij of hij ook meer en meer degene die opmerkt wat niet uitgesproken wordt en die woorden of kleine rituelen aanreikt om het bijeenzijn bij de dood van iemand ook troostend te laten zijn. De dood blijft namelijk vragen om tweede taal, dat is taal die emoties niet schuwt, stil maakt, mensen tot mijmeren aanzet en vooral ook met elkaar verbindt. En daarvoor zijn gedichten en verhalen, is er muziek en zijn er rituelen die laten zien dat liefde en trouw blijven bestaan, ook als de dood heeft ingebroken.
Onderscheid je als uitvaartbegeleider
Wij leven dus in tijden waar in uitvaartland boven- en ondergronds veel veranderingen gaande zijn. En de uitvaartleider die daar met aandacht en zelfkennis op durft ingaan, zal merken hoe mooi dit vak is. En dat moderne mensen die met de dood worden geconfronteerd, misschien wel mondiger zijn dan ooit, maar nog even verlegen ermee zijn als vroeger, ook al heb je nog zoveel woorden. Ik merk al een paar jaren dat het hardop nadenken over je ervaringen met collega’s en ook in nascholingsbijeenkomsten echt helpen om beter te weten wie je bent en wat je kunt en daardoor sneller en beter te weten wat jou als uitvaartleider te doen staat als je weer zo’n hedendaagse familie gaat ontmoeten.
Wie is Aart Mak?
Aart Mak schreef twee boeken over uitvaarten, begeleidt als spreker en ceremoniemeester zelf veel uitvaarten, begeleidt mensen in dit vak en geeft ook les bij de Après la Vie Academie.
