Taal komt ergens vandaan

Lieve dood,

Ontzettend bedankt voor je geduld. Deze brief heeft even op zich moeten laten wachten. In onze dagelijkse omgang zou ik nu een goede reden geven voor het uitstellen van mijn correspondentie met jou. Ik zal nu meteen de schroef in de kistdeksel draaien en direct tot de kern komen. Ik leef nu in een samenleving waarbij onze ego’s in de tornado van haast de definitie van samen compleet is kwijtgeraakt. Ondertussen kijk ik naar een poster in mijn woonkamer: it’s complicomplated (ja, het staat juist zo geschreven, laat het maar even op je inwerken). Is dat daadwerkelijk zo of maken we het gewoon verdomde lastig? Waarom wordt zoveel vanuit een egoïstische vanzelfsprekendheid doorleeft in plaats van dat er vanuit puurheid écht in elkaars ogen wordt gekeken? Je leest het al, ik ga zoals beloofd verder met de elementen van individualisering.

In deze geïndividualiseerde wereld hebben we elke dag de keuze om een andere weg te gaan, eventueel een kleine afslag de andere kant op te nemen. Vandaag ontmoette ik in de bus een vrouw van 70 jaar. Ze hielp me met de Duitse taal bij een toerist die zijn weg door Zandvoort probeerde te zoeken. Voor mij een fantastische kans om dit lieve individu te vragen naar haar Duitse taaltalent. Ze nam me mee in haar Tsjechische beginjaren, de oorlog die haar familie de Duitse taal liet internaliseren en hoe zij al 49 jaar zichzelf een plek probeert te geven in Nederland. Ik vroeg haar hoe dit land voor haar is, wat zij misschien wel graag vanuit haar eigen DNA in een land aan de andere kant van Europa wil geven aan dit gekke landje. Zij vertelde me: Ik wil wonen in een wereld waar de hoop hand in hand gaat met de realiteit waarin alle verscheidenheid aan mensen deel mag uitmaken van een geheel; in Nederland gaat het om IK en de mensen om me heen. Een omgekeerde volgorde. In de samenleving gaan we nauwelijks écht meer samen. We hebben zoveel stappen overgeslagen. De grenzen van ons individu, van onze eigen taal, keert zo naar de bekrompenheid van de eigen persoon dat diezelfde taal die we kunnen inzetten de grenzen niet weet te verleggen naar de authentieke personen die om ons heen leven.

Dat we als mens meer marge nodig hebben om zelf keuzes te maken, dat laat de ontkerkelijking plechtig zien. Echter blijft daar altijd het verlang naar iets, een houvast, aanwezig. In plaats van een ontdekkingstocht naar een goddelijke middenweg, heeft religie soms wat geloofwaardigheid verloren. In relatie tot jou, misschien wel het allerhoogste: dood, heeft de functie van religie, rituelen en de kerk grotendeels plaatsgemaakt voor aula’s. Eenzelfde indeling, vaak een spreekgestoelte en is helaas vaak ingezegend met een ontiegelijk lelijk interieur, uitzonderingen daargelaten. Ik heb deze grootschalige wederopstanding nooit begrepen. Alle rituelen werden achtergelaten in unieke gebouwen waar geloof zich huisvest. Wat kwam daarvoor in de plaats? Vele uitvaarten waarbij de ziel, god mag weten waarheen, de aula mag verlaten middels wat muziekstukken en foto’s. Dood, wees eerlijk: is dat nu de doodscultuur die jij voor ogen had? Ik hoop het toch niet. Niet te vergeten is keuzevrijheid een groot goed, maar er is totaal geen houvast waarbij de functie van rituelen en creativiteit soms diep onder een grafsteen begraven ligt. Doodzonde. En ook hier geldt: uitzonderingen daargelaten. We kunnen als mensen ook écht maar één ding tegelijk. Toch laten nabestaanden vele foto’s zien in een presentatie en draaien tegelijkertijd muziek. Dat kunnen onze hersenen niet tegelijk, laat staan met de keiharde beïnvloeding van emoties. Dan, hoe goed we ook ons best doen, zijn vele geen Barack Obama of Martin Luther King als het om spreken gaat. Er valt nog zoveel uit uitvaarten te halen. Helaas coacht uitvaartland hier te weinig bij. Wil je met mij een paar stappen terug door op zoek te gaan naar wat de essentie is van afscheid nemen? Hoe dat kan met kerk, zonder kerk en alles wat daartussen mag ontstaan. De vergaande individualisering heeft de schoonheid van de dood een beetje weten te kruisigen. Daarvoor hebben we één magisch ingrediënt in handen: taal.

De taal die professionals in de uitvaartbranche dieper en anders naar hun vak laat kijken. De taal die de grenzen weet te overbruggen naar de gewone mens die de dood niet als hobby heeft en geconfronteerd wordt met een overlijden. De taal die woorden kan geven aan een ritueel die de dood dichterbij een individu brengt, en een individu samenbrengt met anderen die met elkaar samen leven. De taal die middels muziek een eerbetoon geeft aan emoties die zo ongrijpbaar kunnen zijn als je iemand verliest. De taal die woorden kan geven aan iemand die afscheid neemt, uitgesproken in een speech of onuitgesproken in een laatje van iemands hart. De taal die culturen kan overbruggen door gewoonweg vragen aan elkaar te stellen en verschillen te zien als een uitdaging om samen door dit leven te gaan. De taal die mij vandaag iets dichterbij de prachtige dame van 70 bracht die mij een inkijkje gaf in wie zij een klein beetje is. De taal die dus bewust en onbewust alles kan overstijgen, maar dit is niet vanzelfsprekend.

Tot de volgende lieve dood.

Liefs,
Jasper